ابزارهای فن بیان معمولاً در تمام مقالات، نوشته ها و حتی سخنرانی ها به کار می روند. ممکن است حتی در ارتباطات روزمره تان از آنها استفاده کنید، بدون اینکه از کاربردشان آگاه باشید. استراتژی های فن بیان می توانند با تقویت احساسات در مخاطب، نکات خاصی را برجسته کنند و او را به سمتی که شما می خواهید از حرف هایتان برداشت شود، هدایت نمایند.
در این مقاله، فهرستی از استراتژی های فن بیان را به شما ارائه می کنیم تا برخی از متداول ترین ابزارهایی را که ممکن است در حوزه ادبی و گفتاری روزمره به کار ببرید، بیشتر بشناسید. اگر به دنبال برقراری ارتباطات موثرتر هستید، مطالعه این مقاله را از دست ندهید.
استراتژی فن بیان چیست؟
راهبردها یا استراتژی های فن بیان، کلمات یا عباراتی هستند که برای انتقال معنی، برانگیختن پاسخ شنونده یا خواننده و برای متقاعد کردن افراد در طول یک ارتباط استفاده می شوند. استراتژی های فن بیان را می توان در نوشتار، در مکالمه یا در متن سخنرانی ها استفاده کرد. (هشت نکته برای یک سخنرانی عالی را اینجا بیاموزید)
ابزارهای فن بیان بیش از هر کجای دیگر، به طور مکرر در ادبیات استفاده می شود. اگرچه ما اغلب از این نوع کلمات در مکالمات روزمره خود نیز بدون اطلاع قبلی استفاده می کنیم. اصطلاح «هوا عین جهنم است» را در نظر بگیرید. این یک استعاره رایج است که ممکن است کسی برای توصیف یک روز بسیار گرم یا دمای بسیار بالای هوا استفاده کند. همه ما می دانیم منظور از این اصطلاح، برپایی جهنم روی زمین نیست! با این وجود از چنین عباراتی برای توصیف چیزها، انتقال پیام ها یا بیان حرفی تکان‌دهنده در برابر مخاطبان خود استفاده می کنیم.
استراتژی های رایج فن بیان
فهرست زیر شامل برخی از ابزارهای رایج در فن بیان و همچنین مثال هایی است که چگونگی استفاده از این استراتژی ها در گفتار یا نوشتار را نشان می دهد. دفعه بعد که قصد سخنرانی، نوشتن نامه یا مناظره سیاسی با اطرافیان خود را داشتید، برخی از این ابزارها را در نظر بگیرید. مواردی که در ادامه ذکر می کنیم می توانند راهکارهای خوبی برای تقویت مهارت های ارتباطی و جان بخشیدن به مکالمات شما ارائه دهند:
1. واج آرایی (Alliteration)
واج آرایی به تکرار یک حرف یا صدا در کلمات مجاور یا نزدیک به هم می گویند. ممکن است همزمان از تکرار دو یا چند صامت یا مصوت نیز برای انتقال حس غنایی استفاده شود. به عنوان مثال:
امروز، سربلند و سرافراز سینه سپر می کنیم که سال سربلندی به سرانجام آمده است.
2. تاکید و تکرار (Amplification)
هنگامی که از این استراتژی فن بیان استفاده می کنیم، با تاکید و تکرار یک کلمه، یک عبارت یا یک جمله حس فوریت و شدت را در خواننده یا شنونده برمی انگیزیم. به این مثال توجه کنید:
من می خواهم امکانات سالن بی نقص باشد، پذیرایی بی نقص باشد، اجرای مراسم بی نقص باشد و پشتیبانی از تمام درخواست ها بی نقص انجام شود.
3. جمله های نامرتبط (Anacoluthon)
این ابزار فن بیان هنگامی به کار می رود که شما تغییری ناگهانی در ایده، موضوع یا جمله ای که در حال بیان آن هستید بدهید. این استراتژی فن بیان نیز زمانی استفاده می شود که می خواهید بر موضوعی تاکید کنید. مثال زیر متعلق به نمایشنامه «شاه لیر» اثر ویلیام شکسپیر است:
من از هردوی شما چنان انتقامی خواهم گرفت که تمام جهان… این کار را می کنم؛ اما اینکه چه کارهایی هستند، هنوز نمی دانم.
در اینجا شخصیت داستان شکسپیر حرف خود را در وسط جمله قطع می کند و تقریبا به موضوع دیگری می پردازد. هرچند هنوز دارد از انتقام گیری حرف می زند، اما جمله اصلی وی قطع می شود و خواننده یا شنونده داستان به این می اندیشد که شخصیت قصد داشته در ادامه چه بگوید. بنابراین، این یکی از استراتژی های خلاقانه برای تقویت فن بیان است.
4. توالی جمله ها با کلمات یکسان (Anadiplosis)
در این ابزار فن بیان، از همان واژه مهمی که در انتهای یک جمله آمده در ابتدای جمله بعدی استفاده می شود. با استفاده از این استراتژی، مخاطب ایده را جمله به جمله دنبال می کند و زنجیره ای از افکار در ذهنش شکل می گیرد. مثالی که در اینجا می توان آورد، این است:
ترس، شما را ضعیف می کند. ضعف شما را از تلاش بازمی دارد و بازماندن از تلاش به معنی شکست است.
5. جملات مثبت و منفی به دنبال هم (Antanagoge)
این مورد از استراتژی های فن بیان به جملات متضاد منفی و مثبت پس از یکدیگر اشاره دارد. شما می توانید از این ابزار برای بازگو کردن یک مشکل و همزمان راه حل آن استفاده کنید، یا جنبه منفی صحبت خود را با یک نکته مثبت ترمیم نمایید. مثال زیر کاربرد این استراتژی را نشان می دهد:
این خانه قدیمی و فرسوده است؛ اما مستحکم ساخته شده و روح سنتی دارد.
بنابراین آنچه ابتدا به عنوان یک مشکل، یک خلاء یا یک بحران دیده می شود، می تواند با یک نگرش مثبت (یا با یک راه حل) تعدیل و حتی جذاب شود. این ابزار می تواند در سخنرانی ها برای شما بسیار مفید عمل کند. (هنگام سخنرانی استرس می گیرید؟ اینجا بخوانید که چطور می توان استرس مثبت داشت)
6. انکار و بیان مجدد (Apophasis)
این استراتژی در فن بیان تا حدودی مشابه با کنایه است، اما متفاوت با آن عمل می کند. اگر چیزی را ابتدا انکار کنید، اما در ادامه همان را بیان کنید، از این ابزار فن بیان استفاده کرده اید. عبارت های «قصد ندارم دخالت کنم، اما…»، «منظورم این نبود، ولی…»، «من نظری ندارم، اما فکر می کنم باید…» نمونه هایی از کاربرد این ابزار هستند. مثال زیر را در نظر بگیرید:
نمی گویم تقصیر تو بود؛ اما تو بودی که باعث شدی این گلدان بشکند.
7. جابه جایی کلمات برای تاثیر گذاری (Chiasmus)
این یک تکنیک فن بیان است که در آن، گوینده ترتیب کلمات یا عبارات یک جمله را تغییر می دهد تا حسی قدرتمند را در مخاطب خود القا کند. این ابزار به برانگیختن واکنش های فکری دلخواه در مخاطب کمک می کند. یک نمونه معروف و قدرتمند کاربرد این استراتژی فن بیان، در سخنرانی جان اف کندی رئیس جمهور اسبق ایالات متحده شنیده شد:
نپرسید کشورتان چه کاری می تواند برای شما انجام دهد… بپرسید شما چه کاری می توانید برای کشور خودتان انجام دهید.
جان اف کندی از این ابزار فن بیان استفاده کرد تا افکار قوی میهن پرستی و همچنین احساس ارتباط افراد با ملت خود و نقش آنها را در جامعه آمریکا تقویت کند. (شما هم می خواهید شخصیت قدرتمندی داشته باشید؟ اینجا را بخوانید)
8. جایگزینی یا تعبیر (Euphemism)
تعبیر یک ابزار فن بیان است که به گوینده یا نویسنده کمک می کند یک عبارت یا واژه را جایگزین عبارت یا واژه ناخوشایندی کند که آن را کمتر زشت یا آزاردهنده جلوه دهد. برای مثال، استفاده از عبارت «محیط محروم فرهنگی» به جای کلمات «زاغه» یا «محله فقیر نشین» از این دست کاربرد است. مثال زیر می تواند کاربردی از این استراتژی فن بیان باشد:
افرادی که دچار آسیب های روحی و روانی شدیدی هستند (به جای بیماران روانی)، لازم است در بیمارستان روان پزشکی (به جای تیمارستان) تحت مداوا قرار گیرند.
9. پاسخ بلافاصله پس از پرسش (Hypophora)
گاهی نویسنده یا سخنران سوالی می پرسد و بلافاصله پاسخ آن را نیز ارائه می دهد. احتمالا شما هم بارها از این استراتژی فن بیان در هنگام مکالمه یا ارتباطات دیگر خود استفاده کرده اید. برای مثال:
چرا خوردن غذاهای سالم مهم است؟ مهم است چون در درمان بیماری ها و تقویت سیستم ایمنی نقش مهمی دارد.
پرسیدن سوالاتی که از قبل جواب آنها مشخص است و نیازی به پاسخگویی ندارد، یکی از شیوه های بسیار رایج در تقویت فن بیان است که بسیاری از ما روزانه از آن استفاده می کنیم. برای درک بهتر این استراتژی ویدیوی زیر را تماشا کنید:
10. تشبیه (Simile) یک استراتژی فن بیان
تشبیه یک شکل گفتاری است که یک چیز را، به خاطر داشتن یک صفت یا مشخصه خاص، همانند چیز دیگری می داند. ابزار تشبیه برای ایجاد وضوح در توصیف استفاده می شود (برای مثال شجاع مانند شیر، حیله گر مانند روباه). این تکنیک مخاطب را با حس مقایسه بین دو موضوع درگیر می کند و کاربرد فراوانی در ادبیات، گفتگوهای روزمره و تمام اشکال برقراری ارتباط دارد. مثال:
دست هایم مانند یخ بود و قلبم چون تکه ای سنگ در سینه ام سرد و بی حرکت مانده بود.
در شکل زیر می توانید استراتژی های یادشده را در یک نگاه بررسی کنید:
چرا باید استراتژی های فن بیان را یاد بگیریم؟
استفاده از ابزارهای فن بیان می‌تواند برای ایجاد روح در مکالمات شما مفید باشد، و وقتی از استراتژی‌هایی مانند این استفاده می‌کنید، ممکن است رویکردهای متفاوتی برای ارتباط خود ایجاد کنید. این به ویژه برای مدیران و صاحبان کسب و کارها و افرادی که به طور مرتب در جلسات به عنوان سخنران یا شرکت کننده حضور پیدا می کنند، مفید است. به همین منظور، موسسه علوم و فنون تهران در کنار دوره های تخصصی کسب و کار (MBA – DBA – Post DBA) اقدام به برگزاری دوره های تخصصی فن بیان کرده است که می توانید اطلاعات آن را در لینک زیر ملاحظه نمایید (اگر نیاز به مشاوره تلفنی دارید، با شماره 90008000 با ما تماس بگیرید):
امیدواریم مطالعه این مقاله توانسته باشد کمکی به دانسته های شما بکند. می توانید نظرات، پیشنهادات و انتقادات خود را از طریق بخش دیدگاه ها با ما در میان بگذارید.
